UMP – co to i dlaczego jej działania mogą przesądzać o przyszłości samorządności w Polsce?

Czy miasta mogą stanowić przeciwwagę dla scentralizowanego państwa? Czy metropolie powinny mieć prawo do kształtowania własnej polityki fiskalnej, transportowej czy klimatycznej? W dobie coraz większych napięć między samorządami a władzą centralną warto przyjrzeć się bliżej organizacji, która od ponad trzech dekad reprezentuje największe ośrodki miejskie w Polsce. Mowa o Unii Metropolii Polskich – instytucji, której rola wykracza daleko poza typowe zadania stowarzyszenia miast. Sprawdź, czym się zajmuje i jakie są główne cele UMP.

Geneza i ewolucja Unii Metropolii Polskich

Unia Metropolii Polskich została powołana w 1990 roku – w szczególnym momencie w historii Polski. Transformacja ustrojowa i reaktywacja samorządów terytorialnych stworzyły zupełnie nowe warunki dla zarządzania miastami. Prezydenci największych polskich ośrodków miejskich dostrzegli wówczas, że bez współpracy między sobą nie będą w stanie skutecznie reprezentować swoich interesów wobec rządu, parlamentu ani partnerów zagranicznych. Stąd powołanie Unii – jako dobrowolnego, ale celowo zorganizowanego forum współpracy metropolitalnej.

Od początku istnienia UMP pełniła funkcję nieformalnego, ale coraz silniejszej figury politycznej w debacie o kształcie państwa zdecentralizowanego. W miarę jak rozwijała się sieć powiązań między samorządami, Unia przekształcała się z organizacji koordynacyjnej w aktywnego uczestnika procesu legislacyjnego, opiniodawczo-eksperckiego i konsultacyjnego. Dziś działa na podstawie statutu, w którym jako podstawowy cel wskazano „umacnianie i rozwój demokracji lokalnej oraz decentralizacji władzy publicznej”.

W 2019 roku stowarzyszenie postanowiło uhonorować Pawła Adamowicza – prezydenta Gdańska, który nie tylko przez wiele lat kierował swoim miastem, ale również aktywnie uczestniczył w pracach Unii, zabiegając o jej większe otwarcie na Europę i o włączenie wartości liberalnych, obywatelskich i europejskich do jej tożsamości. Od tamtej pory organizacja nosi jego imię.

Misja i obszary działania – więcej niż tylko „reprezentacja interesów miast”

Unia Metropolii Polskich nie jest zwykłym stowarzyszeniem samorządów. Jej główną misją jest kształtowanie nowoczesnej polityki miejskiej w Polsce – opartej na zasadzie pomocniczości, zrównoważonego rozwoju i autonomii decyzyjnej jednostek samorządu terytorialnego. Chodzi tu zarówno o formalną reprezentację miast wobec władzy centralnej, jak i o budowanie wewnętrznych zdolności analitycznych, eksperckich i legislacyjnych, które pozwolą dużym ośrodkom miejskim działać samodzielnie i odpowiedzialnie.

W praktyce UMP działa na trzech głównych poziomach. Po pierwsze, opiniuje projekty aktów prawnych mających wpływ na samorządy – od ustawy o finansach publicznych, przez prawo oświatowe, po kwestie związane z energetyką, transportem zbiorowym i planowaniem przestrzennym. Po drugie, uczestniczy w dialogu z instytucjami Unii Europejskiej, reprezentując interesy polskich metropolii na forum europejskim – m.in. w ramach Eurocities czy poprzez kontakty z Europejskim Komitetem Regionów. Po trzecie – i równie ważne – prowadzi działalność ekspercką, publikując raporty, analizy i stanowiska, które wyznaczają kierunek debaty publicznej o mieście przyszłości.

Szczególnie aktywna rola Unii widoczna była w ostatnich latach w sporach o ograniczanie finansowania samorządów z PIT i CIT, w kwestiach związanych z kryzysem uchodźczym po 2022 roku, a także w zakresie reformy systemu edukacji i decentralizacji usług społecznych. UMP była jedną z pierwszych instytucji, które otwarcie mówiły o tym, że polskie metropolie pełnią dziś rolę nie tylko administracyjną, ale także społeczną i strategiczną – jako podmioty odporności w czasie kryzysów, np. pandemii czy wojny w Ukrainie.

Miasto jako siła polityczna – co oznacza to dla obywatela?

W przeciwieństwie do mniejszych jednostek samorządowych metropolie funkcjonują w systemie naczyń połączonych: muszą jednocześnie zarządzać usługami publicznymi, rozwijać infrastrukturę, integrować zróżnicowane grupy społeczne i działać w warunkach presji migracyjnej, klimatycznej czy gospodarczej. Oczekiwania wobec dużych miast są ogromne, a zasoby – często ograniczane decyzjami władz centralnych.

W tym kontekście działalność Unii Metropolii Polskich jest próbą budowania „trzeciego poziomu” władzy publicznej – ponadnarodowego, metropolitalnego modelu zarządzania, który z jednej strony respektuje lokalność, a z drugiej – aspiruje do bycia partnerem w dialogu z rządem i organizacjami międzynarodowymi. To szczególnie istotne w sytuacji, gdy wiele decyzji wpływających na życie mieszkańców (np. dotyczących inwestycji kolejowych, planowania przestrzennego czy finansowania transportu publicznego) zapada poza miastami – często bez ich realnego udziału.

Obywatel odczuwa skutki tej nierównowagi niemal bezpośrednio: w jakości szkół, w dostępności przedszkoli, w czasie oczekiwania na autobus czy w cenie biletu miesięcznego. Dlatego właśnie tak ważne jest, by metropolie miały własny, spójny i dobrze zorganizowany głos. Unia Metropolii Polskich ten głos zapewnia – i robi to coraz skuteczniej.

Metropolie mają głos. Sprawdź, co mówią w Twoim imieniu

Unia Metropolii Polskich to nie tylko organizacja samorządowa – to zaplecze eksperckie, forum dialogu i narzędzie wpływu. Jej działania mają realny wpływ na politykę krajową, a co za tym idzie – na codzienne życie milionów mieszkańców polskich miast. W obliczu wyzwań XXI wieku – klimatycznych, demograficznych, infrastrukturalnych – silne i dobrze zarządzane metropolie to fundament nowoczesnego państwa.

Odwiedź stronę metropolie.pl, gdzie znajdziesz szczegółowe informacje o działaniach UMP, aktualne raporty, opinie prawne oraz stanowiska w najważniejszych debatach publicznych. Jeśli interesuje Cię przyszłość polskich miast, samorządność i odpowiedzialne zarządzanie przestrzenią miejską – warto zacząć właśnie tam.